Precies 25 jaar geleden kwam het rapport “Levende Rivieren”uit (de verbeterde versie verscheen pas in maart 1993) van het Wereld Natuur Fonds (Levende rivieren). Vanaf toen is er heel erg veel veranderd in het rivierengebied ten behoeve van de natuur. Dit heeft zich vertaald naar grootschalige omzetting van boerenland in natuurgebieden. De aanvankelijke resultaten waren spectaculair voor de natuur. Niet in de laatste plaats door het bijna calamiteuze hoogwater van februari 1995, toen de rivier de morfologie van de uiterwaarden en de rivier zelf heeft aangepakt. Veel soorten planten zijn hierdoor teruggekeerd en ook onder water is in nevengeulen een spectaculair herstel opgetreden. In de hierop decennia heeft de rivier zijn tanden niet meer laten zien en is herstel in en boven water omgeslagen in verslibbing. Cyclisch beheer moest in de uiterwaarden een kopie worden van de natuurlijke rivierdynamiek. Voor zowel boven als onder water zou de aanleg van dynamische nevengeulen (momenteel ontbrekend) een passend antwoord zijn om de natuurlijke rivierdynamiek weer in het rivierengebied toe te laten.
De huidige nevengeulen, zelfs langs de Waal (bv. Leeuwen, Gameren, Hurwenen) stromen nauwelijks en die in Leeuwen heeft sinds het hoogwater van 1995 een dramatisch verlies moeten incasseren van kenmerkende en karakteristieke soorten (460 Artikel De levende Natuur mei 2014 (2)). Het geringe debiet dat de nevengeulen langs de Waal en IJssel (Nederrijn-Lek is gestuwd) ter beschikking krijgen, is ingegeven door een gecultiveerde vrees (laten we maar aan de veilige kant van de veiligste kant gaan zitten) dat erosie in de nevengeulen zou kunnen leiden tot aanzanding in de vaargeul. Met als gevolg dat de aflaaddiepte voor de scheepvaart zou afnemen. Deze vrees heeft er toe geleid dat de kansen voor dynamische riviernatuur de afgelopen 25 jaar niet zijn benut.
Maar er is hoop. Vanuit de scheepvaartlobby zelf wordt het roer nu 180 graden omgegooid (Rapport-het Verhaal van de rivier-okt 2017 Definitief). Reden is erosie van het huidige rivierbed, waardoor vaste drempels als steeds hogere bulten boven de rivierbodem komen te liggen. Hierdoor neemt de minimale diepte van de vaargeul steeds verder af en dit is voor de scheepvaart een rampscenario. Het antwoord hierop is duidelijk: Dynamische nevengeulen met natuurlijke rivierdynamiek, waarbij erosie van de oevers en de bodem leiden tot aanzanding in de hoofdgeul. Hierdoor vullen de kuilen in de vaargeul zich met zand en komen de drempels weer in, in plaats van, boven de bodem te liggen.
Rijkswaterstaat is in 2014 een project gestart om bomen in de rivier (naast de vaargeul) te verankeren. De resultaten na 3 jaar zijn eenduidig. De biodiversiteit van het leven onder water neemt duidelijk toe. Het is helaas niet zo dat verdwenen diergroepen als Eendagsvliegen en Kokerjuffers zich weer opnieuw vestigen (515 Eindrapport 22-5-2017 Rivierhout 2014 – 2016). Als belangrijke oorzaak wordt het lichtklimaat onder water gezien (546 Presentatie 18-5-2017). Momenteel is er geen enkel bevaarbaar riviertraject met helder water en waterplanten. Op ieder moment wordt slib opgewerveld door de scheepsmotoren. In het plan Ruimte voor levende Rivieren (publicatie begin november), een visie van Wereld Natuur Fonds, LandschappenNL, Natuurmonumenten, Natuur en milieufederaties in het rivierengebied, ARK Natuurontwikkeling en Vogelbescherming Nederland, wordt voorgesteld om onderwaterreservaten aan te leggen in de Grensmaas (niet bevaarbaar) en in lange dynamische nevengeulen langs de Waal en IJssel. Om de zuiging van de scheepvaart uit te bannen is een lengte van 5 km het absolute minimum voor deze dynamische geulen.
Na 25 jaar natuurontwikkeling in het rivierengebied zijn we beland in een stadium waarbij we:
- De kennis hebben om de riviernatuur duurzaam te herstellen.
- Rijkswaterstaat, Scheepvaart en Natuurontwikkelaars voor het eerst allemaal baat hebben bij een natuurlijke rivierdynamiek.
- Zich daadwerkelijk kansen aandienen om op te schuiven naar de ecologische doelstellingen die gesteld worden in de Europese Kaderrichtlijn Water (deadline 2027).
Laten we beginnen!
Links in de tekst en hieronder